1. Tính cấp thiết của đề tài
Ở Việt Nam, tính đến ngày 31/12/2020, số lượng đơn vị hành chính gồm 63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (trong đó có 58 tỉnh), 705 đơn vị hành chính cấp huyện (trong đó có 532 đơn vị hành chính huyện), 10.603 đơn vị hành chính cấp xã (trong đó có 8.324 đơn vị hành chính xã)1. Như vậy, với số lượng đơn vị hành chính ở nông thôn chiếm 78% tổng số lượng đơn vị hành chính các cấp và đơn vị hành chính huyện chiếm hơn 75% tổng số lượng đơn vị hành chính cấp huyện. Huyện là đơn vị hành chính địa phương cấp hai ở khu vực nông thôn của Việt Nam, có các đặc điểm như dân cư ở nông thôn cư trú tập trung trong nhiều hộ gia đình gắn kết với nhau trong sản xuất, sinh hoạt và các hoạt động xã hội khác trong phạm vi một khu vực nhất định được hình thành do điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội, văn hoá, phong tục, tập quán và các yếu tố khác; kinh tế nông thôn chủ yếu là kinh tế nông nghiệp mang nhiều yếu tố tự nhiên: nhà, vườn, ao, ruộng, thường gắn với những điều kiện địa lý có sẵn (thường chiếm từ 50% lao động trở lên), trồng trọt và chăn nuôi là hai ngành chính, ngoài ra còn có các nghề thủ công, chế biến lương thực, thực phẩm, buôn bán nhỏ theo hộ gia đình;...Từ những đặc thù đó, dẫn đến yêu cầu quản lý nhà nước ở nông thôn (trong đó có huyện) khác với yêu cầu quản lý nhà nước ở đô thị như đặc điểm của vùng nông thôn là tính cộng đồng rất cao, do đó, mô hình quản lý nhà nước ở nông thôn phải có những khác biệt so với đô thị. Những khác biệt này đặc biệt nhấn mạnh đến các khuôn khổ tự quản và tổ chức các cấp chính quyền. Do trình độ dân trí thấp hơn so với khu vực đô thị, phong cách quản lý và cách thức giao tiếp cộng đồng cũng khác nên các vấn đề quản lý mọi mặt kinh tế - xã hội phải được xử lý theo cách thức thể hiện tốt nhất ý chí của cộng đồng… Mặc dù thời gian qua bộ máy chính quyền địa phương các cấp ở đô thị, nông thôn bước đầu được đổi mới trên cơ sở phân biệt rõ ràng hơn chức năng, nhiệm vụ của chính quyền nông thôn, đô thị và hải đảo, tuy nhiên thực tế cho thấy việc gần như rập khuôn bộ máy chính quyền địa phương (trong đó có chính quyền huyện) ở tất cả các đơn vị hành chính lãnh thổ đã và đang là  nguyên nhân làm bộ máy chính quyền địa phương cồng kềnh, hoạt động kém hiệu lực, hiệu quả; cụ thể là:
- Tại các đơn vị hành chính, bộ máy chính quyền đều bao gồm cả HĐND, UBND và các cơ quan chuyên môn ở mỗi cấp là giống nhau.
- Chính quyền địa phương nông thôn, theo quy định chỉ gồm chính quyền tỉnh, huyện, xã, nhưng trên thực tế trong tỉnh còn có thành phố, thị xã thuộc tỉnh, trong huyện có thị trấn, tương tự, chính quyền đô thị theo quy định chỉ có thành phố, thị xã, thị trấn, nhưng trên thực tế thành phố trực thuộc trung ương vẫn có huyện, xã. Các thành phố, thị xã, thuộc tỉnh vẫn có xã; phân quyền, phân cấp quản lý giữa trung ương - địa phương và giữa các cấp chính quyền địa phương chưa hợp lý;
- Tại các đơn vị hành chính nông thôn (tỉnh, huyện, xã) đều tổ chức 3 cấp chính quyền gồm HĐND và UBND, trong khi mỗi loại hình đơn vị hành chính này có những đặc điểm, tính chất khác nhau, chẳng hạn, xã có vị trí là đơn vị hành chính cơ sở với sự gắn kết chặt chẽ về điều kiện tự nhiên, lãnh thổ, hoạt động kinh tế - xã hội và truyền thống tập quán của cộng đồng dân cư đòi hỏi phải có bộ máy chính quyền đầy đủ với cơ quan đại biểu, đại diện cho người dân ở cấp cơ sở; và cơ quan hành chính nhà nước để duy trì kỷ cương phép nước và cung ứng dịch vụ công trên địa bàn; tỉnh có vị trí là đơn vị hành chính cơ bản, một bộ phận cấu thành lãnh thổ quốc gia thống nhất, cũng đòi hỏi phải có bộ máy chính quyền đầy đủ với cơ quan đại biểu và cơ quan hành chính nhà nước tại địa phương, trong khi huyện lại có vị trí là đơn vị hành chính trung gian (giữa tỉnh và xã), có cần thiết phải là một cấp chính quyền đầy đủ như tỉnh và xã hay chỉ là một cấp hành chính thuần túy.
Thứ nhất, về vị trí, tính chất của chính quyền huyện: HĐND huyện được xác định là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên. Với vị trí, vai trò quan trọng như vậy, nhưng trong thực tế hiện nay Nghị quyết của HĐND huyện hầu như chỉ là cụ thể hóa các quy định của cấp trên, và để hợp thức hóa các dự thảo đề xuất của UBND huyện. Quyền lực chỉ có “thực quyền” khi có khả năng áp đặt và điều kiện để thực hiện sự áp đặt. Cả hai điều này thì HĐND huyện đều không đủ mạnh.
UBND huyện là cơ quan chấp hành của HĐND, cơ quan hành chính nhà nước ở huyện, chịu trách nhiệm trước nhân dân, HĐND huyện và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên. Việc quy định UBND huyện là cơ quan chấp hành của HĐND huyện không thể hiện được tính trực tiếp, thường xuyên, liên tục của cơ quan hành chính và không làm rõ được vị trí và mối quan hệ với HĐND huyện.
Bởi lẽ, về bản chất tính chấp hành là tính mệnh lệnh hành chính, cùng hệ thống. Còn HĐND là cơ quan đại diện có chức năng giám sát, UBND huyện chịu sự giám sát, không cùng hệ thống. Không quy định tính chấp hành HĐND, không có nghĩa là UBND huyện không chịu sự giám sát của HĐND huyện. Vì bản chất tính đại diện và chức năng giám sát của HĐND huyện đã buộc UBND huyện phải tuân thủ đúng pháp luật trong quá trình thực thi và phải giải trình những vấn đề mà HĐND huyện quan tâm.
Thứ hai, về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn: nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và UBND huyện đã được phân cấp nhiều hơn, rõ hơn. Tuy nhiên, trong xu hướng thực hiện mô hình chính quyền tự quản thì cần phải xác định nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền huyện theo nguyên tắc từ dưới lên. Những gì chính quyền huyện làm được thì chính quyền cấp trên không làm, những gì chính quyền huyện không làm được thì chính quyền cấp trên hỗ trợ. Chính quyền huyện là cấp trung gian giữa chính quyền tỉnh và chính quyền xã vì vậy, cần áp dụng nguyên tắc liệt kê nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của chính quyền huyện.
Thứ ba, về cơ cấu tổ chức của chính quyền huyện: đối với HĐND huyện gồm, Thường trực HĐND, các ban Pháp chế, Kinh tế- Xã hội (đối với huyện có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số thành lập Ban Dân tộc) như hiện nay nhằm tăng tính thực quyền cho HĐND huyện, nhưng các ban này không có tư cách pháp nhân; cơ chế bảo đảm hoạt động của các ban chưa cụ thể dẫn đến khó khăn, lúng túng khi triển khai hoạt động.
Những bộc lộ, hạn chế nói trên của tổ chức chính quyền huyện cần được khắc phục để đáp ứng yêu cầu về cải cách hành chính, đổi mới quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả. Chính vì vậy, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đề ra chủ trương, chính sách và thực hiện nhiều biện pháp nhằm hướng đến mục tiêu đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả tổ chức và hoạt động chính quyền địa phương nói chung và chính quyền địa phương huyện nói riêng, điều đó được thể hiện tại Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 BCHTW khoá X cho phép thực hiện thí điểm “không tổ chức HĐND ở huyện, quận, phường”;
Đến Đại hội lần thứ XI của Đảng, Báo cáo chính trị Đại hội trên cơ sở đánh giá thực trạng tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương còn nhiều bất cập, hạn chế đã đề ra quan điểm “Nghiên cứu tổ chức, thẩm quyền của  chính quyền ở nông thôn, đô thị, hải đảo. Tiếp tục thực hiện thí điểm chủ  trương không tổ chức hội đồng nhân dân huyện, quận, phường”. Nội dung đổi mới tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương trong Chiến lược phát
triển kinh tế - xã hội 2011 – 2020 quy định như sau: “Tổng kết, đánh giá mô hình tổ chức và chất lượng hoạt động của chính quyền địa phương nhằm xác  lập mô hình tổ chức  phù hợp, bảo đảm phân định đúng chức năng, trách  nhiệm, thẩm quyền, sát thực tế, hiệu lực, hiệu quả. Xây dựng mô hình chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn phù hợp...”.
Nghị quyết số 39-NQ/TW, ngày 17/4/2015 của Bộ Chính trị về tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đặt ra nhiệm vụ phải “Rà soát lại bộ máy các sở, ban, ngành ở địa phương để kiện toàn các cơ quan chuyên môn thuộc ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện theo hướng thu gọn đầu mối, giảm bớt khâu trung gian, quản lý đa ngành, đa lĩnh vực. Chú ý phân biệt rõ mô hình chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn”. Đến năm 2016, trong điều kiện đẩy mạnh đổi mới hệ thống chính trị, cải cách và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, Đảng ta đã có những nhận định và chủ trương quyết liệt, mạnh mẽ. Văn kiện Đại hội XII của Đảng đã đề ra nhiệm vụ “Hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm ở nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt theo luật định”.
Thực hiện chủ trương, quan điểm của Đảng trong các Nghị quyết, những năm qua, Nhà nước đã cụ thể hóa các quy định về đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính quyền địa phương, cụ thể như: Quốc Hội thông qua Nghị quyết số 26/2008/QH12 ngày 15/11/2008 về thực hiện thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân (HĐND) huyện, quận, phường. Thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường là vấn đề hệ trọng nhưng cần thiết phải làm trong tiến trình cải cách hành chính; Hiến pháp năm 2013, Chương IX Chính quyền địa phương đánh dấu sự thay đổi lớn so với Hiến pháp năm 1992, đã quy định một cách tổng quát về phân chia đơn vị hành chính và thể hiện rõ hơn tính chất của hệ thống cơ quan công quyền ở địa phương trong mối quan hệ với Trung ương, tính gắn kết, mối quan hệ chặt chẽ giữa HĐND, UBND trong chỉnh thể của CQĐP. Luật Tổ chức CQĐP năm 2015 đã cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 và các chủ trương, định hướng của Đảng về tổ chức CQĐP. Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức CQĐP năm 2019 đã quy định mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo hướng linh hoạt và sửa đổi, bổ sung nhiều quy định về tổ chức bộ máy và nhiệm vụ của HĐND các cấp. Luật quy định chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
Về vấn đề này, Nghị quyết số 18/NQ-TW ngày 25/10/2017 của Ban chấp hành Trung ương (khóa XII) về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đã nhận định như sau:“Chưa phân định thật rõ tính đặc thù của chính quyền đô thị, nông thôn, hải đảo. Các đơn vị hành chính địa phương nhìn chung quy mô nhỏ, nhiều đơn vị không bảo đảm tiêu chuẩn theo quy định, nhất là cấp huyện, cấp xã. Số lượng, cơ cấu đại biểu dân cử chưa phù hợp, chất lượng còn hạn chế”, từ đó đề ra nhiệm vụ:“Tiếp tục sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện thể chế xây dựng  chính quyền địa phương theo hướng phân định rõ hơn tổ chức bộ máy chính quyền đô thị, nông thôn, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; chủ động thí điểm ở những nơi có đủ điều kiện. Mục tiêu từ năm 2021 đến năm 2030 là: “Phân định rõ và tổ chức thực hiện mô hình chính quyền nông thôn, đô thị, hải đảo và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; cơ bản hoàn thành việc sắp xếp thu gọn các đơn vị hành chính cấp huyện, xã và thôn, tổ dân phố theo tiêu chuẩn quy định”.
Chính quyền huyện ở nước ta là đơn vị hành chính giữa tỉnh và xã ở nông thôn, có một thời gian dài sau Cách mạng tháng 8 chính quyền huyện được tổ chức như là cơ quan hành chính. Năm 2008 Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 26/2008/QH12 ngày 15/11/2008 về thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường. Tuy nhiên sau thời gian thực hiện thí điểm đến nay lại vẫn giữ nguyên mô hình chính quyền huyện là cấp chính quyền đầy đủ gồm HĐND và UBND.
Việc tổ chức chính quyền huyện vẫn cần phải tiếp tục được nghiên cứu nhằm phân định rõ địa bàn đô thị, nông thôn đồng thời giải quyết rõ ràng và triệt để làm cơ sở cho việc xác định tổ chức chính quyền huyện phù hợp với vị trí, tính chất của đơn vị hành chính huyện ở nước ta hiện nay, do vậy cần thiết thực hiện Đề tài khoa học cấp Bộ “Nghiên cứu tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam hiện nay”.
2.Tổng quan tình hình nghiên cứu
a) Các công trình nghiên cứu về tổ chức đơn vị hành chính lãnh thổ
- Sách “Tổ chức đơn vị hành chính - lãnh thổ Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Phượng, Nxb Chính trị Quốc gia, 2013.
+ Đề tài nhánh “Nghiên cứu, đánh giá thực trạng và đề xuất các tiêu chí, giải pháp cụ thể xác lập các đơn vị hành chính huyện” thuộc Đề tài độc lập cấp nhà nước "Cơ sở lý luận, thực tiễn xác lập đơn vị hành chính các cấp đáp ứng
 yêu cầu ổn định và phát triển đất nước", Đinh Ngọc Hiện (chủ nhiệm đề tài), Bộ Nội vụ, 2010.
- Trần Hữu Thắng,“Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xác lập đơn vị hành chính các cấp đáp ứng yêu cầu ổn định và phát triển đất nước”, đề tài khoa học cấp bộ, Bộ Nội vụ, 2011.
- Lê Anh Tuấn (2018), “Tổ chức đơn vị hành chính Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển”, Luận án Tiến sĩ.
- Trần Thị Ngọc Khuyên, “Cơ sở khoa học tổ chức hợp lý đơn vị hành chính xã ở Việt Nam hiện nay”, đề tài khoa học cấp bộ, Bộ Nội vụ, 2020.
- Một số bài viết liên quan đến tổ chức đơn vị hành chính- lãnh thổ:
+ Văn Tất Thu (2007) “Thực trạng và nguyên nhân của việc chia tách đơn vị hành chính ở Việt Nam trong thời gian qua” , Tạp chí Tổ chức Nhà nước, số 3/2007. Tác giả đã phân tích, làm rõ những ưu điểm, mặt được và những hạn chế, nhược điểm của việc chia tách đơn vị hành chính các cấp; chỉ rõ những nguyên nhân khách quan và chủ quan của thực trạng chia tách đơn vị hành  chính ở Việt Nam.
+ Nguyễn Minh Phương (2013) “Xác lập đơn vị hành chính – lãnh thổ ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 10/2013.
+ Nguyễn Thị Tú Thanh “Một số nội dung mới về thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính các cấp”, Tạp chí Tổ chức nhà nước - Số 01/2017.
b) Các tài liệu, công trình nghiên cứu về tổ chức chính quyền địa phương
- Một số công trình trong nước:
+ Sách “Đổi mới, hoàn thiện bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay”
của PGS.TS Bùi Xuân Đức (Nxb Tư pháp - HN 2007).
+ Giáo trình “Quản lý và phát triển tổ chức hành chính nhà nước”- PGS.TS. Võ Kim Sơn chủ biên, NXB Đại học Quốc gia, 2007.
+ Sách “Đổi mới, hoàn thiện bộ máy nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở Việt Nam hiện nay” của PGS, TS Lê Minh Thông, NXB Chính trị Quốc gia, 2011.
+ Sách “Về phân định thẩm quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương tại Việt Nam hiện nay” - TS. Nguyễn Văn Cương (Chủ biên), NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2015.
+ Đề tài khoa học cấp Bộ “Cơ sở khoa học xác định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền xã đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước” chủ nhiệm ThS. Nguyễn Ánh Dương, Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ thực hiện năm 2018.
+ Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Nghiên cứu lý thuyết quản trị địa phương và việc vận dụng vào Việt Nam” do TS. Ngô Sỹ Trung, Phó Viện trưởng
Viện Nghiên cứu và Phát triển, Trường Đại học Nội vụ Hà Nội làm chủ nhiệm, 2019.
- Bàn về tổ chức và cấu trúc chính quyền địa phương, cải cách chính quyền địa phương, các tài liệu nước ngoài cũng có những đề cập cơ bản và trực tiếp về vấn đề này:
+ Trong cuốn “The structure op Local government - A comperative Survey of 81 countries” International Union of Authorities 1969, tạm dịch là “Cấu trúc của chính quyền địa phương - Nghiên cứu so sánh giữa 81 quốc gia” của hai tác giả Samuel Humes và Eileen Martin, sách do Hiệp hội quốc tế về CQĐP xuất bản năm 1969.
+ Trong tác phẩm “Chính quyền địa phương và chính quyền thành phố” của hai tác giả Marguerite J.fisher và DonalG.Bishop. Prentice - Hall. Inc New York 1950 (Marguerite J.fisher. Donal G. Bishop Municipal and other local governments. Prentice - Hall. Inc. New York 1950) bàn về tổ chức chính quyền tại các thành phố lớn ở Hoa Kỳ với tư cách là một dạng CQĐP.
+ Tác giả Bayle trong cuốn “Phân cấp, phân quyền giữa trung ương và địa phương và quy chế đặc thù của các thành phố lớn” (Tiếng Pháp), năm 2001
+ Sách dịch “Nhà nước trong một thế giới đang chuyển đổi” (1998) của Ngân hàng Thế giới; “Phục vụ và duy trì: cải thiện hành chính công trong một thế giới cạnh tranh” (2003) của Ngân hàng Phát triển Châu Á.
+ Sách dịch “Phân cấp ở Đông Á - để chính quyền địa phương phát huy tác dụng” (2005) do các chuyên gia Ngân hàng Thế giới thực hiện.
- Một số bài viết trên các tạp chí khoa học có bàn về tổ chức chính quyền địa phương
+ Bài viết “Hiến pháp năm 2013 và việc xây dựng Luật Tổ chức chính quyền địa phương”, của GS.TSKH Đào Trí Úc trong cuốn “Bình luận khoa học Hiến pháp Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 2003”, Nxb Lao động Xã hội, 2014.
+ Bài viết “Nghiên cứu về Luật Tổ chức chính quyền địa phương”, GS.TS Nguyễn Đăng Dung, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, số 3 (2016)
+ Bài viết “Một số vấn đề về đổi mới chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay” (2018) của TS. Trần Thị Thanh Mai.
+ Bài viết “Cơ cấu tổ chức chính quyền tại các đơn vị hành chính lãnh thổ và thực tiễn ở Việt Nam” (Tạp chí, Quản lý nhà nước, 2019) của TS. Nguyễn Thị Ngọc Lan.
+ Bài viết “Xây dựng chính quyền địa phương theo Hiến pháp 2013” của GS.TS. Trần Ngọc Đường, Tạp chí Cộng sản (10/3/2021).
c) Các tài liệu, công trình nghiên cứu đến tổ chức chính quyền huyện
- Bộ Nội vụ, Đề án thí điểm không tổ chức HĐND ở huyện, quận phường tại một số tỉnh, thành phố, 2008
- Khoa Luật Đại học quốc gia Hà Nội, Trung tâm Thông tin thư viện và Nghiên cứu khoa học Văn phòng Quốc hội (2012), Sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 – Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Hồng Đức (sách 2 tập, 1.773 trang). Phần CQĐP với các bài biết của PGS.TS Trương Đắc Linh, PGS.TS Lê Thiên Hương, TS Hoàng Thị Ngân, TS Nguyễn Hoàng Anh, TS Trương Hồ Hải.
- Nguyễn Thị Thanh Nhàn (2012), Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng mô hình tổ chức Chính quyền nông thôn ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ Luật học: 62.38.01.01.
- Trần Quang Cảnh (2012), Đổi mới phương thức lãnh đạo của huyện uỷ đối với chính quyền huyện ở đồng bằng sông Hồng giai đoạn hiện nay: LATS Khoa học Chính trị: 62.31.23.01
- Sách chuyên khảo “Xây dựng mô hình tổ chức chính quyền nông thôn ở Việt Nam - Cơ sở lý luận và thực tiễn: Sách chuyên khảo” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Nxb Lý luận chính trị năm 2016.
Bên cạnh đó, có một bài viết đăng trên tạp chí nghiên cứu về tổ chức chính quyền huyện. Cụ thể như:
- Văn Tất Thu, Cơ sở lý luận và thực tiễn không tổ chức HĐND huyện, quận, phường, Tạp chí Cộng sản số 817/210;
- Hoàng Thị Tú Anh, Yêu cầu thực tiễn cần thí điểm mô hình không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường, Tạp chí Quản lý nhà nước; Số 207/2013;
- Đào Thị Thanh Thuỷ, Giám sát của Mặt trận Tổ quốc đối với Uỷ ban nhân dân cấp huyện trong điều kiện không tổ chức Hội đồng nhân dân, tạp chí Quản lý Nhà nước; số 221/2014.
d) Đánh giá về tình hình nghiên cứu: Hầu hết các công trình nghiên cứu, các bài viết khoa học nghiên cứu công phu, khoa học về bộ máy nhà nước nói chung và bộ máy tổ chức chính quyền địa phương nói riêng. Tuy nhiên, phần lớn các công trình đều tập trung nghiên cứu lý luận và thực tiễn về chính quyền địa phương nói chung hoặc nghiên cứu về chính quyền đô thị mà chưa có một công trình nào nghiên cứu toàn diện, đầy đủ hoặc đề cập riêng về vấn đề xây dựng tổ chức chính quyền huyện. Bên cạnh đó đó, có một số công trình nghiên cứu về đổi mới tổ chức chính quyền địa phương đã xác định huyện là cấp hành chính trung gian là cầu nối giữa chính quyền cấp tỉnh với chính quyền cấp cơ sở xã. Những vấn đề quan trọng, chi phối sự phát triển cả tỉnh thì do chính quyền tỉnh quyết định, những vấn đề cụ thể ở cơ sở, gắn liền với đời sống của người dân và cộng đồng dân cư được xem xét, giải quyết thông qua chính quyền cơ sở. Chính quyền huyện chủ yếu tổ chức thực hiện các quyết định của cấp trên và chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra hoạt động ở cấp dưới, nhưng chưa có đề xuất cụ thể về việc hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện phù hợp với từng đặc điểm, tính chất, đặc thù của từng vùng, miền … Về chính quyền địa phương, các văn kiện Đại hội XIII của Đảng xác định “Tiếp tục hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với địa bàn nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính, kinh
tế đặc biệt theo luật định; thực hiện và tổng kết việc thí điểm chính quyền đô thị nhằm xây dựng và vận hành các mô hình quản trị chính quyền đô thị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Cải cách phân cấp ngân sách nhà nước theo hướng phân định rõ ngân sách Trung ương, ngân sách địa phương, bảo đảm vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương, nâng cao tính chủ động, tự chủ của ngân sách địa phương”. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam hiện nay” là cần thiết, không trùng lặp với các công trình nghiên cứu khoa học đã từng thực hiện, cung cấp những luận cứ khoa học cho các nhà quản lý tham khảo hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện ở nước ta trong thời gian tới.
3.Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1.Mục tiêu của đề tài
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn về tổ chức chính quyền huyện, đề xuất giải pháp kiến nghị hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam phù hợp với vị trí, tính chất của đơn vị hành chính này.
3.2.Nhiệm vụ của đề tài
-Phân tích, làm rõ cơ sở lý luận về tổ chức chính quyền huyện (khái quát về đơn vị hành hành chính lãnh thổ huyện; tổ chức chính quyền huyện; các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức chính quyền huyện;...)
-Nghiên cứu kinh nghiệm một số nước trên thế giới về chính quyền địa phương và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam;
-Đánh giá thực trạng tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam hiện nay (đánh giá khái quát quá trình hình thành và phát triển của đơn vị hành chính lãnh thổ huyện từ năm 1945 đến nay; đánh giá thực trạng quy định pháp luật và quá trình triển khai trên thực tế về tổ chức chính quyền huyện qua đó đưa ra những vấn đề đặt ra đối với việc hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam trong thời gian tới)
-Đề xuất quan điểm, giải pháp, kiến nghị hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam trong thời gian tới.
4.Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng
Tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam.
4.2 Phạm vi
- Phạm vi về không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu tổ chức chính quyền huyện phạm vi cả nước.
- Phạm vi về thời gian: đề tài tập trung đánh giá thực trạng tổ chức chính quyền huyện từ khi Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 có hiệu lực; đề xuất các quan điểm, giải pháp hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam giai đoạn 2021-2030
- Phạm vi về nội dung: Đề tài nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức chính quyền huyện ở Việt Nam hiện nay, tập trung vào một số nội dung sau: đơn vị hành chính lãnh thổ huyện, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức, phương thức hoạt động, nguồn nhân lực, phân cấp, phân quyền của chính quyền huyện.
5. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Về cách tiếp cận
Cách tiếp cận liên ngành: Nội dung của đề tài được phân tích trên góc độ tiếp cận của tổ chức học, khoa học tổ chức, quản lý học, hành chính học, pháp lý học, xã hội học, chính trị học về đổi mới tổ chức và hoạt động của CQĐP
Cách tiếp cận dự báo: Dự báo xu hướng hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng trên tất cả các mặt đời sống kinh tế - xã hội tác động đến tổ chức và hoạt động của CQĐP đòi hỏi đổi mới là một tất yếu khách quan.
5.2. Phương pháp nghiên cứu, kỹ thuật sử dụng:
Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp phân tích, tổng hợp:
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp chuyên gia
- Phương pháp xử lý thông tin
- Phương pháp mô hình hóa
- Phương pháp phân tích văn bản
6. Ý nghĩa của đề tài
- Góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện.
- Đóng góp cho việc hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến đổi mới tổ chức chính quyền huyện ở giai đoạn 2021 – 2030.
7. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu gồm 3 chương:
Chương 1. Một số vấn đề lý luận về tổ chức chính quyền huyện;
Chương 2. Thực trạng tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện ở nước ta hiện nay;
Chương 3. Quan điểm và giải pháp hoàn thiện tổ chức và hoạt động chính quyền huyện.
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN HUYỆN
1.1. Khái quát về đơn vị hành chính huyện
1.1.1. Khái niệm
Theo Từ điển hành chính, khái niệm “huyện” được hiểu là: “Đơn vị  hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Diện tích tự nhiên và dân số huyện do Nhà nước quy định. Thẩm quyền quyết định việc thành lập huyện thuộc Chính phủ.”2
Bên cạnh đó, huyện còn được hiểu “Huyện là thuật ngữ để chỉ một đơn vị hành chính bậc hai của một quốc gia (đơn vị bậc một  là tỉnh và thành  phố trực thuộc trung ương như ở  Việt Nam). Huyện được chia thành các xã và   ít nhất là một thị trấn nơi chính quyền huyện đặt cơ quan hành chính. Cấp huyện là một thuật ngữ khác được dùng để chỉ các đơn vị hành chính tương đương với huyện gồm có huyện, quận, thị xã và thành phố trực thuộc  tỉnh.  Gần  như  trong tiếng Việt, "huyện" được dùng để chỉ đơn vị hành chính ở Việt  Nam,  Trung Quốc và có thể các quốc gia láng giềng như Lào, Campuchia trong khi "quận" được dùng khá rộng rãi hơn để chỉ các đơn vị hành chính tương đương ở các quốc gia khác như Hoa Kỳ, Pháp”.3
Như vậy, đơn vị hành chính huyện ở nước ta là đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương gắn với khu vực nông thôn, là cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND và UBND, thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn của chính quyền địa phương.
1.1.2.    Đặc điểm của đơn vị hành chính huyện
- Huyện là đơn vị hành chính nằm giữa đơn vị hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (cấp tỉnh) và đơn vị hành chính xã, thị trấn (cấp xã), chịu sự quản lý nhà nước trực tiếp của cấp tỉnh và trực tiếp quản lý nhà nước đối với cấp xã.
- Tổ chức đơn vị hành chính huyện chịu nhiều tác động của điều kiện tự nhiên, lịch sử, văn hoá, xã hội. Mặc dù không sâu đậm như đơn vị hành chính xã và tỉnh, nhưng khác biệt với các đơn vị hành chính cùng cấp ở đô thị (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương). Đối với các đơn vị hành chính huyện ở miền núi, các đặc điểm văn hóa gắn liền với bản sắc của các tộc người lại càng nổi trội.
1.2. Tổ chức chính quyền huyện
1.2.1. Khái niệm
Chính quyền huyện là thiết chế nhà nước địa phương, một bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nước thống nhất nhằm đảm bảo việc thực thi Hiến pháp và pháp luật, tổ chức quản lý các mặt của đời sống xã hội ở huyện theo quy định của pháp luật.
1.2.2. Vị trí, vai trò của tổ chức chính quyền huyện
Vị trí chính quyền huyện:
Chính quyền huyện chịu sự quản lý nhà nước trực tiếp của chính quyền địa phương cấp tỉnh và trực tiếp quản lý nhà nước đối với chính quyền xã. Mối quan hệ giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh với chính quyền huyện và giữa chính quyền huyện với chính quyền xã được xem xét dưới hai góc độ: Quan hệ trong hoạt động quản lý nhà nước; Quan hệ trong việc cung cấp dịch vụ (kể cả dịch vụ hành chính công).
Vai trò chính quyền huyện:
Chính quyền huyện là cấp giữa chính quyền cấp tỉnh và chính quyền cấp xã có vai trò truyền tải, tổ chức thực hiện các quyết định, chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và nhà nước đến với nhân dân.
1.2.3.    Đặc điểm chính quyền huyện
Thứ nhất, chính quyền huyện là cấp chính nông thôn nên về cơ bản nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền huyện mang đậm dấu ấn nông thôn, bị chi phối bởi tính chất nông thôn. Đặc điểm này cũng chi phối đến tổ chức bộ máy chính quyền huyện khác với bộ máy chính quyền của đô thị cùng cấp như thị xã, quận, thành phố thuộc tỉnh. Sự khác biệt trong điều chỉnh chính quyền địa phương ở nông thôn và đô thị trong cùng một cấp đơn vị hành chính chủ yếu thể hiện ở những điểm như: nhiệm vụ quyền hạn của Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân của chính quyền địa phương tương ứng. Cơ cấu, tổ chức của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân của chính quyền địa phương tương ứng.
Thứ hai, chính quyền huyện là chính quyền dưới cấp tỉnh và trên xã do vậy ngoài việc thực hiện nhiệm vụ giải quyết các công việc thuộc thẩm quyền của chính quyền huyện, chính quyền huyện còn có trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ, giải quyết công việc vượt quá khả năng của chính quyền xã; ví dụ những vấn đề liên quan đến đời sống dân sinh trên địa bàn huyện như cung cấp nước sạch; vấn đề xử lý rác thải, môi trường; cung cấp dịch vụ y tế, giáo dục…. Bên cạnh đó chính quyền huyện có trách nhiệm giám sát trên phương diện pháp luật và chuyên môn hoạt động của chính quyền xã. Là chính quyền dưới cấp tỉnh vì vậy chính quyền huyện thực hiện thêm một số nhiệm vụ theo phân cấp, ủy quyền
của chính quyền tỉnh đồng thời cũng chịu sự kiểm tra, giám sát của chính quyền tỉnh về mặt pháp luật và chuyên môn trong hoạt động.
Thứ ba, chức năng của chính quyền huyện ngoài phương diện cơ bản là chức năng đại diện, chức năng chấp hành- điều hành thì chức năng hỗ trợ cộng đồng được đề cao gắn liền với các hình thức và phương thức thực hiện đa dạng, phong phú. Sự hỗ trợ của chính quyền huyện đối với các tổ chức cộng đồng, cá nhân trong phạm vi địa bàn được thực hiện thông qua nhiều hình thức như: hỗ trợ pháp lý, hỗ trợ cung cấp thông tin, hỗ trợ tổ chức, hỗ trợ thị trường, cung ứng dịch vụ, khoa học kỹ thuật, tài chính, tín dụng… Thông qua việc thực hiện các chức năng của chính quyền huyện làm cho nhà nước gần dân hơn, cán bộ, công chức gắn bó đúng ý nghĩa phục vụ nhân dân làm sâu sắc tính cộng đồng trên địa bàn huyện.
1.2.4.Nội dung của tổ chức chính quyền huyện
Chức năng, nhiệm vụ:
Cơ cấu tổ chức bộ máy:
Phương thức hoạt động:
1.3.Những yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức chính quyền huyện
1.3.1.Định hướng của Đảng cầm quyền về đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương nói chung và chính quyền ở huyện nói riêng
1.3.2.Ảnh hưởng của thể chế nhà nước Việt Nam đến việc tổ chức chính quyền huyện
1.3.3.Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
1.3.4.Các điều kiện tự nhiên và xã hội đặc thù của nông thôn
1.3.5.Xây dựng chính quyền số
1.4.Tổ chức chính quyền địa phương một số nước trên thế giới
1.4.1.Chính quyền huyện ở Thái Lan
1.4.2.Chính quyền huyện ở Trung Quốc
1.4.3.Chính quyền nông thôn ở Hàn Quốc
1.4.4.Một số đánh giá nhận xét
- Không có một mô hình chung thống nhất cho chính quyền nông thôn, chính quyền huyện của các nước.
- Mỗi khu vực nông thôn khác nhau lại có cách tổ chức chính quyền địa phương riêng phù hợp với đặc điểm của mỗi vùng lãnh thổ.
- Hầu hết đều thừa nhận tính tự quản của chính quyền nông thôn, chính quyền huyện.
- Nông thôn được tách biệt ra khỏi đô thị nên thường không có sự chồng chéo, đan xen giữa nông thôn và đô thị trong một đơn vị hành chính.
 Tiểu kết Chương 1
Toàn bộ nội dung chương 1, nhóm nghiên cứu đã làm rõ một số vấn đề quan trọng như: Khái quát về đơn vị hành chính huyện (khái niệm, đặc điểm của đơn vị hành chính huyện); khái niệm, vị trí, vai trò của tổ chức chính quyền huyện. Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu phân tích và đưa ra đặc điểm chính quyền huyện: Thứ nhất, chính quyền huyện là cấp chính nông thôn nên về cơ bản nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền huyện mang đậm dấu ấn nông thôn, bị chi phối bởi tính chất nông thôn; Thứ hai, chính quyền huyện là chính quyền dưới cấp tỉnh và trên xã do vậy ngoài việc thực hiện nhiệm vụ giải quyết các công việc thuộc thẩm quyền của chính quyền huyện, chính quyền huyện còn có trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ, giải quyết công việc vượt quá khả năng của chính quyền xã; Thứ ba, chức năng của chính quyền huyện ngoài phương diện cơ bản là chức năng đại diện, chức năng chấp hành- điều hành thì chức năng hỗ trợ cộng đồng được đề cao gắn liền với các hình thức và phương thức thực hiện đa dạng, phong phú.
Nhóm nghiên cứu phân tích 05 yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức chính quyền huyện gồm có: Định hướng của Đảng cầm quyền về đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương nói chung và chính quyền ở huyện nói riêng; Ảnh hưởng của thể chế nhà nước Việt Nam đến việc tổ chức chính quyền huyện; Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Các điều kiện tự nhiên và xã  hội đặc thù của nông thôn; Xây dựng chính quyền số. Về phần kinh nghiệm nước ngoài, nhóm nghiên cứu kinh nghiệm 3 nước Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc về tổ chức chính quyền địa phương, trong đó tập trung khái quát mô hình tổ chức chính quyền địa phương của các nước. Từ đó, rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.
CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN HUYỆN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Khái quát quá trình phát triển chính quyền huyện từ năm 1945 đến nay
2.1.1. Chính quyền huyện từ năm 1945 đến năm 1954
2.1.2. Chính quyền huyện trong giai đoạn từ năm 1954 – 1960
2.1.3. Chính quyền huyện từ năm 1960 đến năm 1975
2.1.4. Chính quyền huyện từ năm 1975 đến năm 1992
2.1.5. Chính quyền huyện từ năm 1992 đến năm 2013
2.2. Thực trạng tổ chức chính quyền huyện hiện nay
2.2.1. Thực trạng quy định pháp luật về tổ chức chính quyền huyện
- Hiến pháp năm 2013: Chương IX: Chính quyền địa phương.
- Luật Tổ chức Chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2019): Mục 2, Chương 2: Nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của chính quyền địa phương ở huyện.
- Nghị quyết số 1130/2016/UBTVQH13 ngày 14/01/2016 về tiêu chuẩn, điều kiện thành lập ban dân tộc của HĐND tỉnh, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh.
- Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính.
- Nghị quyết số 1206/2016/UBTVQH13 ngày 13/5/2016 quy định về chế độ, chính sách và các điều kiện bảo đảm hoạt động của đại biểu HĐND
- Nghị định số 08/2016/NĐ- CP ngày 25/01/2016 quy định số lượng phó chủ tịch UBND và quy trình, thủ tục bầu, phê chuẩn, từ chức, miễm nhiệm, bãi nhiệm, điều động, cách chức thành viên UBND;
- Nghị định số: 108/2020/NĐ-CP ngày 14/9/2020 của Chính phủ Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 37/2014/NĐ-CP ngày 05 tháng 5 năm 2014 của Chính phủ quy định tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương
- Quyết định số 1910/QĐ-TTg ngày 05/11/2015 về kế hoạch triển khai Luật Tổ chức chính quyền địa phương.
2.2.2. Thực trạng tổ chức chính quyền huyện
2.2.3. Kết quả thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường
2.3. Đánh giá nhận xét về tổ chức chính quyền huyện hiện nay
2.3.1. Ưu điểm
- HĐND huyện thể hiện được rõ phần nào vai trò của mình trong việc quyết định các giải pháp để thực hiện chính sách pháp luật và các nhiệm vụ, kế hoạch
 phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn theo phân cấp, cũng như trong việc giám sát các hoạt động của UBND cùng cấp và các cơ quan nhà nước trên địa bàn.
- UBND huyện với tinh thần cải cách hành chính, ngày càng có nhiều đổi mới về việc thực hiện nhiệm vụ quyền hạn cũng như về chế độ công chức, công vụ, tài chính công và hiện đại hóa nền hành chính.
- Chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức bộ máy của HĐND và UBND huyện đã được sắp xếp, điều chỉnh lại theo các quy định của Luật Tổ chức  Chính quyền địa phương 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019) và của chính quyền tỉnh, phù hợp hơn với đặc điểm, tính chất của quản lý từng địa phương.
- Phương thức hoạt động của HĐND và UBND huyện được từng bước đổi mới, hoàn thiện theo hướng đảm bảo tính thống nhất, thông suốt, nhanh nhạy trong hoạt động quản lý, điều hành của chính quyền địa phương.
- Trình độ, năng lực, trách nhiệm, phong cách, thái độ của đội ngũ cán bộ, công chức đã có những tiến bộ nhất định. Kết quả, chất lượng thực thi công vụ của cán bộ, công chức ngày càng cao.
2.3.2.    Những hạn chế, bất cập
- HĐND huyện về thực chất, chưa quyết định được những vấn đề quan trọng về kinh tế - xã hội trên địa bànCác hoạt động tiếp xúc cử tri, chất vấn của HĐND huyện còn mang nhiều tính hình thức, chưa có hiệu quả rõ rệt. Hoạt động của các ban chuyên môn của HĐND và hoạt động của đại biểu HĐND huyện chưa đi vào thực chất, chưa có tác dụng đáng kể.
- Vai trò giám sát, cũng như quyết định những chính sách phát triển kinh tế- xã hội của HĐND không phát được hiệu quả trên thực tế.
- Nhiệm vụ, quyền hạn giữa tỉnh, huyện, xã liên quan đến quản lý nông thôn còn khá nhiều hạn chế, như việc thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn trong quản lý hạ tầng nông thôn theo phân cấp của chính quyền cấp tỉnh có phần còn lúng túng.
- Việc tổ chức cung ứng một số dịch vụ hành chính công, sự nghiệp công của UBND, theo quy định của pháp luật còn có những hạn chế, bất hợp lý, nhất định và chậm được khắc phục, quy trình, thủ tục hành chính vẫn còn rườm rà, gây khó khăn, phiền toái nhất định cho người dân địa phương.
- Cơ chế phân cấp giữa các cấp chính quyền địa phương đang còn nhiều vướng mắc, bất hợp lý
2.3.3.    Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập
Thứ nhất, Tinh thần đổi mới về CQĐP được thể hiện trong Hiến pháp năm 2013 nhưng trong thực tiễn chưa chuyển đổi được hết tinh thần của Hiến pháp.
Thứ hai, việc nhận thức đã ăn sâu vào tiềm thức các cấp hành chính đều có cấp chính quyền hoàn chỉnh gồm HĐND và không dễ thay đổi, sau quá trình thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường vẫn chưa mạnh dạn thay
đổi nên trong thực tế bộc lộ nhiều mâu thuẫn, gây nên tính hình thức trong hoạt động của HĐND huyện.
Thứ ba, mô hình chính quyền huyện hiện nay chưa hợp lý, việc tổ chức cấp chính quyền hoàn chỉnh, trong thực tế thấy rõ tính hình thức của HĐND huyện; qua nhiều lần sửa đổi (năm 1962, 1983, 1989, 1994) và cả tiến hành thí điểm không tổ chức HĐND ở huyện, quận, phường; các quy định về tổ chức CQĐP chưa thực sự tạo ra sự thay đổi cơ bản nào.
2.4.    Những vấn đề đặt ra về đổi mới tổ chức chính quyền huyện
- Đòi hỏi phải có một mô hình tổ chức thích hợp với đầy đủ thẩm quyền và khả năng quản lý, điều hành, nhằm giúp Trung ương quản lý tất cả các mặt của đời sống xã hội, đảm bảo thi hành luật pháp và kỷ cương, đồng thời đảm bảo tôn trọng, ý chí, nguyện vọng và lợi ích của các cộng đồng dân cư trong một phạm vi lãnh thổ rộng lớn.
- Cơ chế quản lý kinh tế - xã hội được đổi mới chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của chính quyền huyện đã thay đổi và thu hẹp. Mô hình, tính chất hành chính của huyện ngày càng nổi trội là cấp hành chính nhà nước (cánh tay nối dài của tỉnh) nên mô hình chính quyền huyện gồm HĐND và UBND đang ngày càng bất cập, làm cho bộ máy cồng kềnh hoạt động không hiệu quả.
- Về mô hình tổ chức, cần lựa chọn mô hình tổ chức chính quyền thích hợp với vị trí là một cấp hành chính trung gian, tập trung xây dựng một bộ máy hành chính gọn nhẹ, về bản chất là một cơ cấu giúp chính quyền tỉnh quản lý nhà nước trên địa bàn.
Tiểu kết Chương 2
Trong toàn bộ chương 2, nhóm nghiên cứu đã tập trung khái quát quá trình phát triển chính quyền huyện từ năm 1945 đến nay. Đồng thời phân tích về thực trạng tổ chức chính quyền huyện hiện nay trên hai phương diện là thực trạng quy định pháp luật về tổ chức chính quyền huyện và thực tiễn tổ chức chính quyền huyện ở nước ta hiện nay (về tổ chức hoạt động của HĐND huyện; tổ chức hoạt động UBND huyện. Ngoài ra, nhóm nghiên cứu cũng đánh giá kết quả thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường về việc thực hiện  quyền đại diện và quyền làm chủ của nhân dân; việc quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương; việc thực hiện quyền giám sát; công tác chỉ đạo, điều hành của UBND các cấp. Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu đưa ra những đánh giá nhận xét chung về tổ chức chính quyền huyện hiện nay (ưu điểm, hạn chế, bất cập và những nguyên nhân của những hạn chế, bất cập đó). Từ đó, đưa ra những vấn đề đặt ra về đổi mới tổ chức chính quyền huyện trong thời gian tới đó, làm cơ sở cho những đề xuất những giải pháp cho việc hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện tại Chương 3.
 CHƯƠNG 3 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN HUYỆN
3.1.    Quan điểm hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện
3.1.1.    Đổi mới tổ chức chính quyền huyện phải trên cơ sở quán triệt sâu sắc quan điểm, định hướng của Đảng và Nhà nước về cải cách bộ máy nhà nước và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam
3.1.2.    Đổi mới tổ chức chính quyền huyện phải đặt trong tổng thể đổi mới tổ chức của chính quyền địa phương
3.1.3.    Đổi mới tổ chức chính quyền huyện phù hợp với đặc điểm, tính chất của đơn vị hành chính huyện, với vị trí là đơn vị hành chính trung gian giữa tỉnh và xã
3.1.4.    Đổi mới tổ chức chính quyền huyện phải đảm bảo đủ năng lực để kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế với tăng cường củng cố an ninh quốc phòng
3.1.5.    Đổi mới tổ chức chính quyền huyện nhằm đảm bảo tăng cường và phát huy dân chủ, nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương đồng thời đảm bảo pháp chế XHCN
3.1.6.    Đổi mới tổ chức chính quyền huyện đáp ứng yêu cầu của đổi mới nền quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả
3.2.    Một số giải pháp đề xuất kiến nghị hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện
3.2.1.    Nhóm giải pháp về tổ chức
Điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ của chính quyền huyện
- Tập trung vào thực hiện nhóm các nhiệm vụ trọng tâm là: (i) Phát triển kinh tế - xã hội, (ii) Bảo đảm quốc phòng, an ninh; (iii) quản lý hành chính và cung cấp dịch vụ công (bao gồm cả các dịch vụ công do UBND cấp xã);
- Hướng dẫn, kiểm tra việc thực thi chính sách, pháp luật của chính quyền xã, thị trấn và của các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội trên địa bàn huyện.
- Điều hoà, phối hợp sự tham gia của các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội và người dân vào các công việc của quản trị quốc gia và quản trị địa phương.
- UBND huyện đảo theo hướng thực hiện 02 loại nhiệm vụ chính:
+ Thực thi các nhiệm vụ cụ thể của quản lý hành chính nhà nước, tập trung vào hướng dẫn và kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện quản lý đất đai; xây dựng, môi trường; phát triển kinh tế; văn hóa – xã hội, giữ gìn an ninh trật tự xã hội trên địa bàn.
+ Tổ chức cung ứng một số dịch vụ công phù hợp với đặc thù của người dân trên địa bàn theo phân cấp, uỷ quyền của UBND cấp tỉnh.
 Mô hình tổ chức chính quyền huyện
Để phù hợp với tính chất trung gian của đơn vị hành chính huyện, cần đổi mới mô hình tổ chức chính quyền huyện theo hướng:
a) Không tổ chức HĐND huyện, chính quyền là một cấp chính quyền không đầy đủ, chỉ có cơ quan hành chính nhà nước ở huyện.
b) Cơ quan hành chính nhà nước ở huyện có thể tổ chức theo một trong hai phương án sau:
* Phương án 1. Cơ quan HCNN ở huyện là UBND huyện.
UBND huyện có trách nhiệm tổ chức thực hiện một số nhiệm vụ cụ thể của quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công, theo quy định của pháp luật và phân cấp, uỷ quyền của UBND tỉnh.
Về tổ chức, các thành viên UBND huyện gồm: Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và Ủy viên thư ký UBND; hoặc có thể thêm 2 ủy viên là Trưởng Công an huyện và Chỉ huy trưởng quân sự huyện để phù hợp với thông lệ của Việt Nam hiện nay. Chủ tịch UBND huyện do UBND tỉnh bổ nhiệm và bãi miễn sau khi được HĐND tỉnh phê chuẩn. Các thành viên khác của UBND huyện do UBND tỉnh bổ nhiệm và bãi miễn theo đề nghị của Chủ tịch UBND huyện.
Người đứng đầu các cơ quan chuyên môn của UBND huyện do UBND huyện bổ nhiệm và bãi miễn.
Về phương thức hoạt động, UBND làm việc theo chế độ tập thể, kết hợp với việc đề cao vai trò, trách nhiệm cá nhân người đứng đầu (Chủ tịch UBND).
* Phương án 2. Cơ quan HCNN ở huyện hoạt động theo cơ chế thủ trưởng cơ quan hành chính
Thủ trưởng cơ quan HCNN ở huyện có vai trò là cánh tay nối dài của UBND tỉnh đặt tại huyện, có trách nhiệm tổ chức thực hiện một số nhiệm vụ cụ thể của quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công, theo quy định của pháp luật và phân cấp, uỷ quyền của UBND tỉnh.
Về tổ chức, Giúp việc thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước ở huyện  có một số cấp phó và các cơ quan chuyên môn. Thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước ở huyện do UBND tỉnh bổ nhiệm và bãi miễn sau khi được HĐND tỉnh phê chuẩn. Cấp phó do UBND tỉnh bổ nhiệm và bãi miễn theo đề nghị của thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước ở huyện. Người đứng đầu các cơ quan chuyên môn do thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước ở huyện bổ nhiệm và bãi miễn.
Cơ quan chuyên môn: các nhóm lĩnh vực sau: Quản lý kinh tế: ngư nghiệp, lâm nghiệp, nông nghiệp; du lịch, thương mại dịch vụ; Quản lý tài nguyên, môi trường; Quản lý quy hoạch, đất đai, xây dựng; Quản lý văn hóa- xã hội; Quản lý an ninh, trật tự xã hội.
 Về phương thức hoạt động, cơ quan HCNN ở huyện làm việc theo chế độ thủ trưởng, người đứng đầu đơn vị chịu trách nhiệm cá nhân trước UBND tỉnh, trước pháp luật và trước người dân địa phương về kết quả thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Các cấp phó và người đứng đầu các cơ quan chuyên môn chịu trách nhiệm cá nhân trước thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước ở huyện về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình không đóng vai trò tham mưu như trước đây.
3.2.2.    Nhóm giải pháp chung
- Nâng cao nhận thức;
- Tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện hệ thống thể chế, chính sách, cơ chế;
- Tổ chức thí điểm mô hình tổ chức mới, tổng kết, rút kinh nghiệm để tiếp tục bổ sung, hoàn thiện;
- Tiếp tục đầu tư nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn có liên quan đến tổ chức, hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương phù hợp;
- Tăng cường tổ chức và hoạt động thanh tra, kiểm tra của các cấp chính quyền;
- Mở rộng sự tham gia của người dân và các chủ thể kinh tế, chủ thể xã hội cùng với chính quyền huyện thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ của quản trị địa phương phù hợp với các nguyên tắc, chuẩn mực của quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả;
- Xây dựng đội ngũ công chức chuyên nghiệp đáp ứng yêu cầu đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại;
- Đảm bảo điều kiện về cơ chế chính sách và nguồn tài chính.
Tiểu kết Chương 3
Toàn bộ chương 3, nhóm nghiên cứu đã đưa ra 06 quan điểm hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện. Trên cơ sở, nhóm nghiên cứu đã có các giải pháp đề xuất kiến nghị hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện, cụ thể như sau: Nhóm giải pháp về tổ chức (Điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ của chính quyền huyện; Mô hình tổ chức chính quyền huyện; Về phương thức hoạt động chính quyền huyện; Đổi mới thể chế phân cấp, phân quyền giữa chính quyền tỉnh, chính quyền huyện và chính quyền xã); nhóm giải pháp chung (Nâng cao nhận thức; Tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện hệ thống thể chế, chính sách, cơ chế điều chỉnh tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện; Tổ chức thí điểm mô hình tổ chức mới, tổng kết, rút kinh nghiệm để tiếp tục bổ sung, hoàn thiện; Tiếp tục đầu tư nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn có liên quan đến tổ chức, hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm, tính chất của mỗi loại hình đơn vị hành chính; Tăng cường tổ chức và hoạt động thanh tra, kiểm tra của các cấp chính quyền;...).
KẾT LUẬN
Trong tổ chức chính quyền địa phương nước ta, chính quyền huyện đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc truyền tải những chủ trương chính sách của trung ương và cấp tỉnh đến với người dân, vì vậy việc hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện là hết sức cần thiết. Vai trò của chính quyền huyện có tác động rất lớn đến việc định hướng phát triển kinh tế- xã hội phù hợp với đặc thù, tiềm năng của mỗi huyện, điều đó cần tới một mô hình tổ chức chính quyền huyện phù hợp để tận dụng và phát huy được tiềm lực phát triển của mỗi địa phương. Chính vì vậy việc xác định đúng mô hình tổ chức chính quyền của các huyện sẽ tạo điều kiện cho địa phương chủ động nắm bắt những cơ hội, lợi thế, khai thác tốt các tiềm năng về phát triển kinh tế- xã hội. Xuất phát từ những yêu cầu đó và để đảm bảo có được sự phát triển ổn định bền vững, lâu dài, nhất là sự phát triển kinh tế- xã hội bền vững trong phạm vi các đơn vị hành chính huyện, việc nghiên cứu để đưa ra mô hình tổ chức chính quyền huyện phù hợp là hết sức cần thiết và là những việc cần làm ngay.
Trên cơ sở những yêu cầu của thực tế đó, đề tài đã làm rõ được một số vấn đề lý luận về tổ chức chính quyền huyện; làm rõ được vị trí, vai trò của chính quyền huyện về mặt lý luận và thực tiễn; đề cập đến kinh nghiệm tổ chức chính quyền địa phương một số nước để làm căn cứ so sánh và rút ra được một số vấn đề gợi mở cho Việt Nam trong quá trình hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương nói chung và chính quyền huyện nói riêng. Kết quả nghiên cứu của đề tài đã phần nào có định hướng toàn diện hơn về khái niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò và mô hình chính quyền huyện ở Việt Nam hiện nay.
Từ đó xác định được lộ trình, các yêu tố tác động và yêu cầu cấp thiết để hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện trong tổng thể đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính và xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Đề tài cũng đã phân tích thực trạng quy định pháp luật và thực trạng tổ chức chính quyền huyện hiện nay để chỉ ra những ưu điểm, hạn chế bất cập làm cơ sở quan trọng cho các đề xuất giải pháp hoàn thiện tổ chức chính quyền huyện trong thời gian tới. Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2013 đã cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 về CQĐP trong đó có chính quyền huyện, tuy nhiên những quy định trong Luật chưa đáp ứng được những yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn về việc đổi mới tổ chức chính quyền huyện; đây là cơ sở để đề tài đề xuất được mô hình tổ chức chính quyền huyện phù hợp với đặc thù địa lý, quy mô diện tích, dân số… của đơn vị hành chính huyện
nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trên địa bàn đồng thời nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phát huy quyền chủ động sáng tạo của các địa phương góp phần chung vào việc xây dựng nền hành chính nhà nước trong sạch, vững mạnh, chuyên nghiệp, hiện đại và hoạt động thông suốt, có hiệu lực, hiệu quả đáp ứng công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển ở nước ta./.